Door: Sjoerd Hartholt beeld: Shutterstock/barry hage
De Nederlandse overheid wordt steeds harder getroffen door het tekort aan IT’ers. IT-projecten vallen stil en financiële problemen stapelen zich op, zo werd onlangs duidelijk uit onderzoek onder 52 overheidsorganisaties van iBestuur in samenwerking met AG Connect en Binnenlands Bestuur. Op welke manieren gaan organisaties met het - dreigende - tekort aan IT’ers om?
Een groot deel van de overheden, zowel gemeenten, provincies, waterschappen, uitvoeringsorganisaties en ministeries, hebben te maken met een schreeuwend tekort aan IT-professionals, met soms honderden IT-vacatures per organisatie. Uit het onderzoek blijkt dat 79 procent van de overheidsorganisaties momenteel te weinig IT’ers aan het werk heeft. Bij de Rijksoverheid geldt dit zelfs voor 100 procent van de deelnemende organisaties. Ongeveer driekwart (72 procent) van de lokale overheden, waaronder gemeenten, provincies en waterschappen, lukt het niet om de benodigde versterking voor de IT-afdeling aan te trekken. De gevolgen ervan zijn dat IT steeds duurder wordt vanwege meer externe inhuur, projecten komen stil te liggen of worden in zijn geheel niet meer uitgevoerd.
De Rijksoverheid komt IT’ers tekort in vrijwel alle IT-gerelateerde functies. In sommige gevallen is er een kwart minder IT’ers aan het werk dan benodigd. Een aantal voorbeelden: de IND en het OM missen momenteel ieder ruim honderd IT’ers. Rijkswaterstaat zoekt 73 IT-professionals. De Belastingdienst heeft gemiddeld 250 openstaande vacatures en Defensie spant de kroon, met een tekort van zo’n 400 IT’ers.
Strategisch personeelsplan gemeenten
Organisaties gaan volop aan de slag om de tekorten te bestrijden. 92 procent van alle 52 organisaties die bevraagd zijn heeft het thema tekort aan IT’ers als agendapunt benoemd. Slechts een handvol gemeenten en provincies heeft dit nog niet gedaan. De meeste grotere gemeenten hebben inmiddels een strategisch personeelsplan opgesteld en werken aan omscholing en bijscholing. Gemeente Amsterdam geeft aan dat de krapte op de arbeidsmarkt samenvalt met het beleid om minder gebruik te maken van externe inhuur. Sommige teams binnen de gemeenten verliezen daardoor medewerkers zonder dat er tijdig interne vervanging is gevonden.
“Pieken in het werk kunnen bovendien steeds moeilijker met tijdelijke externe inhuur worden opgevangen omdat de kosten daarvan stijgen, terwijl de kwaliteit en het geduld van leverende partijen om ons proces te doorlopen naar beneden gaan. Dit geeft onrust in de teams en legt een grote druk op het wervingsproces.” Gemeente Amsterdam heeft inmiddels intern diverse omscholingsprogramma’s gestart waarmee mensen met IT-affiniteit zoals functioneel beheerders en systeembeheerders worden opgeleid tot bijvoorbeeld UX’er, data engineer of developer. Ook wordt er gestart met omscholingsprogramma’s, zoals een leerwerktraject voor DevOps engineers. Bij UWV liggen dit soort mogelijkheden er ook. “Er is een project gestart dat tot doel heeft om de instroom, doorstroom en uitstroom van IT’ers centraal over de divisies te organiseren in een IV Career Center. Er wordt bijgeschoold en omgeschoold wanneer de mogelijkheid bestaat”, vertelt een woordvoerder.
Rijksoverheid wat verder
De Rijksoverheid is hier in de meeste gevallen al wat verder mee. Met name bij grote uitvoeringsorganisaties wordt al langere tijd veel werk gestoken in het aantrekken van goede kandidaten voor posities binnen het IT-domein. Defensie behandelt het onderwerp bijvoorbeeld op vaste basis in de Stuurgroep Digitale Transformatie. “Deze stuurgroep borgt, in het perspectief van de Defensievisie 2035, dat Defensie slagvaardig de vernieuwing van de IT, data en digitale weerbaarheid als integraal onderdeel van de bedrijfsvoering en operaties realiseert”, zo meldt een Defensiewoordvoerder. Een woordvoerder van de Nederlands Forensische Opsporing (NFI) vermeldt in het onderzoek dat zorgen voor voldoende medewerkers een belangrijk agendapunt is in de organisatie. “Om toch aan genoeg IT’ers te komen zijn we breder gaan werven. We selecteren meer op potentie en attitude, dan op eerder gedemonstreerde geschiktheid. Daarnaast proberen we als onderzoeksinstituut samen te werken met universiteiten, zodat er grotere bekendheid is bij potentiële nieuwe werknemers. Het lukt het NFI gelukkig om IT’ers die bij ons beginnen vaak langere tijd aan ons te binden.”
Belastingdienst en de vele wegen naar IT’ers
Ook bij de Belastingdienst is het tekort aan IT’ers een terugkerend thema. In strategische en tactische plannen voor de ontwikkeling van het personeelsbestand wordt getracht om planmatig tot ontwikkeling te komen, risico’s te onderkennen en die te mitigeren.
“Om- en bijscholing vindt continu plaats. IT is altijd in ontwikkeling. Gelet op de ontwikkelingen rondom de tekorten wordt hierop de komende jaren een extra inspanning gevraagd van de medewerkers en de organisatie”, schetst persvoorlichter van het ministerie van Financiën Jack Lowe namens de Belastingdienst de situatie. De huidige arbeidsmarkt op gebied van IT’ers leidt er soms toe dat het de Belastingdienst niet lukt om eigen personeel te werven. Dit wordt nu vaak opgelost door meer inhuur, maar dat is per definitie duurder en verhoogt de IT-kosten verder. Er staan gemiddeld maar liefst 250 vacatures open. Lowe: “Net zoals elke IT-organisatie merken we dat de arbeidsmarkt op IT-gebied zeer krap is. Naast dat er veel uitstroom is door ambtenaren die met pensioen gaan, hebben we behoefte aan ontwikkeling en vernieuwing. We hebben voor de komende jaren een uitstroom van 800 tot 1000 medewerkers op te vangen. Door de huidige technologische ontwikkelingen moeten er daarnaast de komende jaren intensieve opleidingsinspanningen verricht worden om medewerkers goed aan te haken op deze ontwikkelingen om ze toekomstbestendig te houden.”
Strategische oplossingen
De Belastingdienst heeft inmiddels een aantal strategische oplossingen ontwikkeld om toch aan genoeg IT’ers te komen. “We herijken de sourcings-strategie en onze talentpooling en we zetten in op vakontwikkeling met betere doorstroommogelijkheden binnen de organisatie.” Ook geldt tegenwoordig een hogere waardering van technische rollen bij de Belastingdienst. Verder is de Belastingdienst bezig met het werven van junior- en leerplekken, waarbij interne opleidingstrajecten worden aangeboden. Lowe: “We
Kijken veel naar IT’ers met expertises als Java, .net en testautomation. Ook solution architecten en IT’ers met bpm-expertise zijn bij de organisatie gewild, maar erg lastig te vinden. “Het is voor de Belastingdienst inmiddels nodig om de gespecialiseerde IT-functies voor onder meer ontwerpen, bouwen en testen om te zetten naar allround-engineering rollen. Dit zijn rollen die breder zijn opgezet en waarin verschillende disciplines in één rol samenkomen.” Wat bij de organisatie verder opvalt is dat senior en medior-functies steeds moeilijker zijn in te vullen. “We zetten daarom in op verschillende vormen van werving waaronder ook internationaal. Daarnaast doen we aan sourcing, het uitbesteden van werkzaamheden aan andere organisaties en referral recruitment, oftewel: werving via collega’s. We combineren dit met het ontwikkelen en opleiden van jongere medewerkers, om zo de uitdagingen waar we voor staan zo goed mogelijk op te vangen.”
Modernisering
De spanning op de ontwikkeling van de IT-dienstverlening bij de Belastingdienst is niet van vandaag. “De vraag neemt alleen maar toe, er moet continu geprioriteerd worden”, weet ook Lowe. “We zien dat de schaarste niet afneemt en zoeken andere wegen om de interne groep medewerkers op niveau te houden, zowel kwalitatief als kwantitatief. Er is een constant risico dat er een disbalans ontstaat tussen vraag en aanbod.” De organisatie hoopt wendbaarder en slagvaardiger te worden in de toekomst. EY en KPMG onderzochten de organisatie, en met de aanbevelingen in hun rapport (2020) voor modernisering wordt inmiddels gewerkt. “We steken in op een manier van werken die zich onder meer ook bij de bancaire sector heeft bewezen, denk aan ING, Rabo en ABN Amro. Dat betekent bijvoorbeeld teams inzetten met meer allround ICT-medewerkers, waardoor minder overdracht nodig is. Eén team ontwerpt, bouwt, test en zet het in productie voor gebruikers.” Grote projecten worden opgeknipt in kleine projecten die elk werkende software opleveren. Er volgt daardoor sneller resultaat, zo legt de woordvoerder uit. “Verdere modernisering maakt dat grote logge systemen afgebouwd worden en er meer kleinere systemen komen die makkelijk aan elkaar gekoppeld kunnen worden.”
Sjoerd Hartholt
redacteur bij iBestuur
